E hoa here mā, i roto i nā « Hīro'a » e pae i ma'iri a'enei, 'ua tai'o mai tātou i te 'ā'ai o te Fare Vāna'a mai tōna ha'amau-ra'a-hia mai, i te matahiti 1978 e tae roa mai i teie 'anotau.
E ha'amata tātou, ma te 'ōrero a Jessie Poroi

AROHARA'A

E te Tōmitara teitei ē,
Te mau tahu'a i raro a'e i tō mana, tei rahi 'e tei iti te mana,
'Ia ora i tō tātou fārereira'a,
Tō te FARE VĀNA'A ē,
'Oe tei riro 'ei ana vaha rau i teie tau nō tātou ;
'Oe tei fa'ataratarahia ana e te mau toa 'o tei ta'iruru mai i teie hepetoma,
'Ia ora i tō tātou fārereira'a,
Tō te Fare U'i 'Āpī nei,
'Oe teie e fa'aara nei i tā tātou mau peu nā roto i te mau rāve'a fa'a'ana'anatae i te u'i hou,
'Ia ora i tō tātou fārereira'a,
Teie naho'a ē, te mau feti'i 'e te mau hoa i 'āmui mai, tei 'ore i 'āmui mai, tei roto i te mau fare utuutura'a, i roto i te fare tāpe'ara'a, 'outou 'o tē tere ra nā te moana 'e nā reva, 'outou e noho nei i te ātea ;
Tō Porinetia tā'āto'a e fa'aro'o mai ra ;
'Ia rahi, 'ia tuetue (me'ume'u),
'Ia 'ōta'ata'a te aroha mai teie atu nei ē pe'e noa atu te fenua.

PARAU TUPUNA

E aha i Tairapa ai ?
Nā roto i tōna autaea'era'a i te ari'i Pōmare IV, i te hō'ē mahana, 'ua arata'i 'oia ia Teri'ifa'atau i Mitirapa.
'E i reira, 'ua parau atura te ari'i :
« Tē topa nei au i tō 'oe i'oa, 'o Tairapa, nō te mea, nō tai mai 'oe i te haerera'a mai. »
Riro atura īa 'o Teri'ifa'atau-a-hou-a-Tairapa.

'O Vai 'o Tairapa ?
'Ua fānauhia 'oia i Huahine. E ihitai i tōna 'āpīra'a, nā ni'a i te mau pahī pātia tohora, i te mau pahī ho'o tauiha'a.
'Ua tere 'oia nā Marite mā, nā 'Auteraria mā 'e Havai mā.
Nō reira i 'aravihi ai i te reo Farāni, te reo Peretāne 'e te reo Pāniora.

E tahu'a tuiro'o i tōna tau i Huahine.
Huahine Nui,
Huahine Nui te ti'ara'a o te mata o te to'erau,
Huahine, hu'ahu'a te aru,
Marama pūpū fatifati,
Mārō te heiva.

Mou'a i ni'a 'o Maufene,
E marae tei raro, 'o To'erauroa,
E 'outu tei tai, 'o To'erauroa,
'Ia mau te iāti i te va'a, 'a ro'ohia 'oe e te mata'i Tefa'aruaroa.
Tefa'aruaroa ē, tei tahirihia na i te tahu'a,
I tae mai ai i 'Eimeo Nui, te rara varu.

'A noho i te nohora'a mātāmua ia
Tetuaiterai a Mahuru, nō te 'ōpū ari'i nō 'Afareaitu.
'Ua fānau ia Ta'atari'i.
'A he'e te tua : Tetutau – Fanaura'i.
'A noho i te nohora'a piti ia Taaoa – 'Aimata a Tehanai, mo'otua nō Paraita,
'ua fānau ia Ta'atari'i.
'A he'e te tua : Tetuaaoa – Farefare – Teroroitihi'ora'i – Paherena'ona'o.
'O Paherena'ona'o-i-te-Pōrionu'u, 'o vau nei īa.
E 'ōrero tu'iro'o 'o Tairapa rahi ta'a noa i te ha'ari, e tietie parau, e 'auvaha parau 'oia i rotopū i te ari'i 'e te mau 'atimarara.
Nō reira i tāparu ai i te Ari'i Pōmare IV ē, 'ia tu'u 'oia i tōna rima i ni'a i te anira'a a Farāni nō te fa'ariro ia Tahiti 'ei hau tamarū Farāni.
'Aita e ta'ata e ta'ahi noa a'e i tō te tahi 'ē ra marae, 'ia ha'apa'o rā i tō rātou iho.
Nō te marae tupuna i ta'ahia ai ē : e ihotupu, e 'āi'a.
E 'ere au i te tīpe'e,
E 'ere au i te 'aihamu,
E 'āi'a tumu tō'u,
E Atua tō'u,
E fare upu tō'u,
E marae tō'u,
E peu tā'u,
E reo ho'i tō'u.

TE REO

Te reo nei, 'o te hō'ē ia tao'a faufa'a rahi roa i roto i tō tātou orara'a nei.
Nā te reo i rahu i te fenua,
Nā te reo i rahu i te ta'ata,
Nā te reo i hema ai tātou,
Nā te reo i tupu ai te mau 'ohipa ato'a mai tā tātou e 'ite nei i teie taime.
'E te fa'aro'ora'a tātou i te mau taime ato'a i te reo nō te mau basileia ato'a, te reo nō te Pōritita, te reo nō te fa'aro'o, te reo nō te mau fa'aana'anata'era'a mana'o ē te vai atura ra, 'ia vevovevo mai nā roto i teie mau rāve'a ha'apararera'a reo.
I mūta'a iho, 'ua ora noa tō tātou mau tupuna nā roto noa i te reo :
« E tō mātou mau metua i ō ra, 'a fa'ari'i mai i tō mātou 'ā'au mēhara 'e te fa'ataratara i tō 'outou 'aravihi ! »
'A tae mai ai te pāpa'i, 'a tae ato'a mai te fa'atau i roto i te ferurira'a ; 'a moe ato'a tā tātou mau peu mā'ohi tumu.
'O tā tātou īa e rohi nei i teie mahana, e 'ere ānei ?
'A tupu mai ai nā mana'o e piti :
'A tahi : Tē tāmau-noa-ra'a ia 'oe, teie nūna'a, nā roto i te tauturu i te tahi pae 'o tē feruri nei 'e 'o tē rahi nei i ni'a i te mau ha'api'ira'a i tō tātou reo.
'A piti : Te tauturura'a ia i te tahi pae 'o tē nei i roto i te 'ohipa utuutu.

E aha taua pae ra ?
'O tē 'ore īa e nehenehe i te tātara nā roto i tō tātou reo, vetahi mau tumu parau nō ni'a i te pae utuutu, pae rā'au, te pae rāpa'aura'a i te mau ma'i e rave rahi.

Nō reira, e te u'i 'āpī ē, 'a tū i ni'a, 'a 'imi, 'a ui, 'a fa'a'ite mai ia 'oe ē, 'o vai 'oe !…
To'erau ē, To'erau ē,
Tefa'aruaroa ē, 'a fā mai na,
'A tono mai i tō 'oe mana,
Tuma'are tei tō i Umarea,
'Ei Pōrionu'u nei taua e fārerei ai !
'Ia ora te reo Tahiti !
'Ia ora 'o Porinetia !

Document à télécharger :

'Ōrero a Jessie Poroi (Hiro'a n°212 – Aout 2025)