Te tahi mau parau nō te honu (Hiro’a n°175 – Mai 2022)

Te tahi mau parau nō te honu (Hiro’a n°175 – Mai 2022)

ROHIPEHE : NATEA MONTILLIER TETUANUI (VAHINE)
’OHIPA : ’IHI NŪNA’A, ’IHI REO

Teie te tahi mau parau nō te honu i roto i te orara΄a ā te Mā’ohi, i te mātāmua iho ā rā, e nene’ihia i ni΄a i te tahi paruai fa΄a΄ite΄itera΄a i te marae nō ’Ōpūnohu i Mo’orea, i ni’a i te ara-tupuna.

I te ΄anotau, e ’īna’i tapu te honu nā te huiari’i. Ua pāruruhia teie ’ānimara mai te matahiti 1978 (parau fa΄aau nō Washington). Te vai nei te honu ’autera’a,’ōfi, marega (Tuamotu) ’aore ra kea (Totaiete mā) ; honu manu ’aore ra ’āfi’i moa ; te honu ’āfi’i rahi.

E riro te hōho’a ō te honu ei hōho΄a nō te tīfaifai. Hou te mau matahiti 1960, e pi’ihia te tīfaifai pū e pa’a-honu (O΄Reilly, 1957 : 167). I te fenua Tuamotu mā, e pi’ihia te honu tīfai ’aore ra paru (i’a nō te hōhonu), honu ato΄a i roto i te reo vaihī, whonu i roto i te reo maori, ’onu i roto i te reo raroto΄a, fonu i roto i te reo futuna. E parauhia tīfaifai-pū te tahi tāpo΄i ro’i e auhia mai te hōho΄a ō te pa’a honu ra te huru.

Ua rau te hōho΄a ō te honu e ’āputa mai ia fai te ta’ata,’oia e ha’utira’a ma te taura, mai teie i raro nei.

E tītīaho māoro te honu i roto i te hōhonu hou a pūhā ai i ni’a ; i te tahi taime, e raeaa’e- hia i te hānere matahiti. E ho΄i te honu i te vāhi i ’ōfa΄ahia ai o na.Ua tui te ro’o ō te honu i Porinetia tā’āto’a (e tae atu i te fenua Corée), mai te tahi ’ānimara hau i te varavara, te pa’ari, te hotu, te ora-mure-’ore, te itoito, te tu’utu’u-’ore e te tapu, te tā’amu i tō na ’āi’a, te fa’a-oro-ma’i.

Ua fa’a’ohipahia te pa’a honu i roto i te tahi mau fa’a’una’unara’a huiari’i. E nāna’o-pinepine-hia te ata ō te honu i ni’a i te ’ōfa’i ānei, ’aore ra tātauhia i ni’a i te ’iri ei taipe nō te hōro’a i tō na mau maita’i i terā e terā ’āti.

I ni’a i te marae nō uta, nā te ’ōfa’i pu’a ē ha’apāpū e pūpūhia te ō nā te atua Ruahatu. ’Āre’a te ’ōfa’i-marae taraimenemene-hia mai te ’āfi’i honu ra te huru, e tāpa’o-fa’a’ite e o ΄Oro (atua nō te tāma΄i) te atua e ta’uhia i te reira marae i te mātāmua.